Lezingen
18 november 2021: lezing over het benedictijner klooster van van dom Hans van der Laan in Vaals en de Klauskapelle van de architect Peter Zumthor in de Eifel. Beide godshuizen kenmerken zich door eenvoud en 'kaalheid'. De Klauskapel is een subliem voorbeeld van het moderne minimalisme in de architectuur. De lezing vindt plaats in de bibliotheek van Weert en wordt i.s.m. HOVO-Limburg georganiseerd.
-----------------------------------
21 oktober 2021: dubbellezing i.s.m. HOVO-Limburg over twee kunstenaars die representatief zijn voor resp. de 19de en 20ste eeuw: Mathieu Kessels uit Maastricht en Joseph Beuys uit Duitsland; van de laatste staat Aktion im Moor centraal, een in 1971 in de Peel opgevoerde performance. Aanvang: 19.30 uur. Plaats: bibliotheek Meerssen.
----------------------------------
6 oktober 2021: lezing over de kunstenaar Mathieu Kessels in de bibliotheek van Venlo i.s.m. HOVO-Limburg, dit in het kader van de invloed van Napoleon op de regio Venlo.
---------------------------------
12 oktober 2019: lezing op Landelijke Dag Cultuurwetenschappen in Nijmegen. Titel: Het (politieke) debat om de retro-architectuur in Nederland. De casus Helmond-Brandevoort.
--------------------------------
1 oktober 2019: presentatie in Rome in het KNIR tijdens onderzoeksdagen 'The eternal Studio'. Titel: Mathieu Kessels: hybrid political identity and art historial reputation.
--------------------------------
5 april 2019: lezing op de Regionale Studiedag Zuid van CW - Open Universiteit in het studiecentrum in Eindhoven.
Titel: Joseph Beuys en zijn reinigingsritueel 'Aktion im Moor', in 1971 opgevoerd bij een bunker in de Peel.
---------------------------------
18 februari 2019: lezing bij de Orde van de Prince in Maaseik (B.)
Titel: Mathieu Kessels, een Nederlands-Belgische beeldhouwer uit het begin van de 19de eeuw in Rome.
----------------------------------
14 maart 2018: lezing in Singer Museum Laren.
Titel: 'Lodewijk Schelfhout, kerkelijke kunstenaar tussen traditie en avant-garde'.
De lezing vindt plaats in het kader van de expositie over en een symposium rond Lodewijk Schelfhout, dit naar aanleiding van het verschijnen van Lodewijk Schelfhout. Nederlands eerste kubist door L. Almering-Strik MA, alumnus van de Open Universiteit.
----------------------------------
14 november 2016: lezing LGOG Kring Venlo.
Titel: de kunstenaarsfamilie Kessels uit Baarlo-Blerick-Maastricht.
----------------------------------
28 mei 2015: lezing LGOG Kring Westelijke Mijnstreek in Sittard.
Titel: Van Henri Jonas tot Jan Dibbets. Beeldende kunst in Limburg in de 20ste eeuw.
----------------------------------
19 mei 2015: lezing in sc Eindhoven, Open Universiteit.
Titel: Caspar David Friedrich en de uitvining van het romantische landschap.
Inhoud
Caspar David Friedrich (1774-1840) geldt als de belangrijkste schilder van de Duitse Romantiek; hij ontbreekt in vrijwel geen enkel kunsthistorisch handboek. In 1808 schilderde Friedrich het Tetschener Altar, dat het meest controversiële werk uit zijn oeuvre zou worden. In dit altaarstuk wordt radicaal gebroken met de traditionele uitbeelding van de Kruisiging. Het Tetschener Altaar etaleert de zeer persoonlijke, zelfs mystieke beleving van een kunstenaar die afstand heeft genomen van het traditionele christendom. Ook de andere landschappen van Friedrich – bv. Monnik aan zee – hebben die lege en vaak onmetelijke oneindigheid, die mystiek geladen ruimte.
In deze presentatie worden de ‘lege landschappen’ van Friedrich bekeken en geduid. Wat bedoelde deze pur sang romanticus met zijn schilderijen? Hoe kwam hij tot zijn mystieke natuurbeleving? Welke opvattingen worden in de kunstwetenschap over hem en zijn werk gehuldigd?
----------------------------------
28 april 2015: lezing in Sc Parkstad Open Universiteit in Heerlen.
Titel: de minimalistische veldkapel van Peter Zumthor in de Eifel.
Inhoud:
In 2007 werd in Wachendorf, Eifel, een zeer ongewone en moderne veldkapel ingewijd, ontworpen door de Zwitserse minimalist Peter Zumthor. Sindsdien wordt het tussen de velden gelegen kleinood bezocht door architectuurliefhebbers uit alle delen van de wereld. De kapel heeft uitwendig meer weg van een silo of bunker dan van een spirituele ruimte. Het interieur verrast echter in alle opzichten.
----------------------------------
27 maart 2015: lezing op de Regiodag Noord in sc Zwolle, Open Universiteit.
Titel: Der schwebende Engel in Keulen, entartete Kunst van Ernst Barlach.
Inhoud: zie hieronder.
----------------------------------
18 maart 2015: lezing in sc Zwolle, Open Universiteit.
Titel: 'Caspar David Friedrich en de uitvinding van het romantische landschap'.
----------------------------------
13 maart 2015: lezing op de Regiodag Zuid in sc Eindhoven, Open Universiteit.
Titel: Der schwebende Engel in Keulen, entartete Kunst van Ernst Barlach.
Inhoud:
In 1927 vervaardigde de Duitse expressionistische beeldhouwer Ernst Barlach een monument in de dom van het Noord-Duitse Güstrow voor de gevallenen van de Eerste Wereldoorlog. Barlach presenteerde een grote bronzen engel die horizontaal zwevend aan zware kettingen werd opgehangen boven een tekstplaat in de vloer. Na het aan de macht komen van de Nazi’s werd in 1937 de engel verwijderd als entartete kunst en werd het beeld omgesmolten ten behoeve van de oorlog. Van het originele werkmodel werd na de oorlog een nieuw afgietsel gemaakt dat nu in Keulen hangt.
De gang van zaken rondom De zwevende engel illustreert op welhaast perfecte wijze de ingrijpende ontwikkelingen in Duitsland tussen 1920 en 1940.
--------------------------------
11 november 2014: lezing in het studiecentrum Heerlen van de Open Universiteit voor studenten en alumni cultuurwetenschappen.
Titel: 'Mathieu Kessels, Limburgs beeldhouwer in Rome'.
In deze lezing gaat spreker, die een artikel heeft geschreven over het onderwerp, in op de positie van de beeldhouwer Mathieu Kessels (1784-1836). Kessels werd geboren in Limburg en groeide in Rome in de schaduw van Thorvaldsen en Canova, uit tot een van de belangrijkste beeldhouwers van het Neoclassicisme.
-------------------------------
11 oktober 2014: lezing op de Landelijke Dag Cultuurwetenschappen Open Universiteit in Nijmegen.
Titel: 'Een wrak op weg naar Golgotha: de verboden kruisweg van Albert Servaes (1919)'.
Ingegaan wordt op het debat dat tussen 1919 en 1922 in Vlaanderen en katholiek Nederland werd gevoerd over de in houtskool geschetste kruisweg van Servaes voor het kerkje van Luithagen. Daarin wordt radicaal gebroken met de neogotische traditie.
-------------------------------
9 april 2014: lezing voor OU-studievereniging TOUS in sc Enschede. Onderwerp: Het debat om ' de renaissance'. Voor inhoud: zie hieronder.
-------------------------------
29 maart 2014: 'De hang naar de traditie. Kerkelijke kunstopvattingen tussen 1918 en 1960'. Lezing op het symposium over de kruisweg van Albert Servaes in het klooster te Wittem. Ik zal met name ingaan op de opvattingen van de kerkelijke overheid tussen 1918 en 1960 inzake (moderne) religieuze kunst, specifiek modernistische kruiswegen.
------------------------------
14 maart 2014: lezing op de Regiodag Zuid in sc Eindhoven Open Universiteit
Titel: De stad in de beeldende kunst van het interbellum.
In deze presentatie wordt ingegaan op de artistieke verbeelding van de moderne grootstad in de schilder- en beeldhouwkunst van het interbellum. Zowel de optimistische stadsbeelden van het Futurisme komen aan de orde als de pessimistische stadsbeelden van met name de Duitse expressionisten en schilders van de Neue Sachlichkeit.
-----------------------------
5 november 2013: lezing in studiecentrum Parkstad, Open Universiteit.
Titel: Pierre Bourdieu en de mythe van de kunst.
Inhoud:
De Fransman Pierre Bourdieu (1930–2002) geldt als een van de belangrijkste kunstsociologen van de twintigste eeuw. Hij onderzocht de culturele smaak en lifestyle van de diverse maatschappelijke klassen en concludeerde dat mensen zich vooral via hun culturele smaak van elkaar onderscheiden. Bourdieu was voortdurend bezig met het desacraliseren van heilige huisjes zoals het idee dat het volgen van hoger onderwijs de ongelijkheid opheft, het cliché van de kunstenaar als genie en de gedachte dat hoge kunst meer kwaliteit bezit dan populaire kunst. De kunsten versterken vooral het klassen-onderscheid en zijn allerminst ‘belangeloos’ (Kant).
-----------------------------
28 september 2013: lezing op de Landelijke Dag van de faculteit Cultuurwetenschappen in Nijmegen. Titel: God als het Oneindige Niets: landschap en natuur bij Caspar David Friedrich.
Inhoud:
Caspar David Friedrich (1774-1840) geldt als de belangrijkste schilder van de Duitse Romantiek; hij ontbreekt in vrijwel geen enkel kunsthistorisch handboek. In 1808 schilderde Friedrich het Tetschener Altar, dat het meest controversiële werk uit zijn oeuvre zou worden. In dit altaarstuk wordt radicaal gebroken met de traditionele uitbeelding van de Kruisiging. Het Tetschener Altaar etaleert de zeer persoonlijke, zelfs mystieke beleving van een kunstenaar die afstand heeft genomen van het traditionele christendom. Ook de andere landschappen van Friedrich – bv. Monnik aan zee – hebben die lege en vaak onmetelijke oneindigheid, die mystiek geladen ruimte.
In deze presentatie worden de ‘lege landschappen’ van Friedrich bekeken en geduid. Wat bedoelde deze pur sang romanticus met zijn schilderijen? Hoe kwam hij tot zijn mystieke natuurbeleving? Welke opvattingen worden in de kunstwetenschap over hem en zijn werk gehuldigd?
----------------------------
14 mei 2013: lezing voor studentenvereniging SiTard in studiecentrum Heerlen; aanvang 18.30 uur.
Titel: Het debat om de 'renaissance' (voor inhoud zie hieronder).
----------------------------
15 maart 2013: lezing Regio Zuid, Faculteit Cultuurwetenschappen OU, in Sc Eindhoven
Inhoud: De renaissance wordt gewoonlijk beschouwd als het totnogtoe ongeëvenaarde hoogtepunt van de Westerse kunstgeschiedenis. Genieën zoals Donatello, Masaccio, Titian, Rafael en Michelangelo schiepen kunstwerken van unieke schoonheid, die tot op de dag van vandaag toeschouwers in hoogste vervoering brengen. De vertegenwoordigers van de renaissance grepen terug op de klassieken, namen afstand van de godgerichte leefwijze van daarvoor en creëerden een ongekende bloei van cultuur, kunst en wetenschap. De donkere eeuwen van de middeleeuwen waren voorbij en de moderne tijd nam een aanvang.
Deze gloedvolle visie roept al bijna een eeuw twijfels op onder kunst- en cultuurhistorici. In deze bijdrage worden alternatieve benaderingen van de renaissance besproken aan de hand van een beeldanalyse van o.a. Masaccio’s Cijnspenning in de Brancaccikapel in Florence.
----------------------
6 november 2012: lezing over Caravaggio in studiecentrum Zwolle van de Open Universiteit.
Inhoud
In 2010 was het 400 jaar geleden dat de Italiaanse kunstenaar Caravaggio stierf op het strand van Porte Ercole. Caravaggio (1571 - 1610) is de artistieke pendant van Rubens, Rembrandt en Velasquez en wordt tegenwoordig alom beschouwd als een van de belangrijkste kunstenaars aller tijden. Hij is 'de uitvinder' van het clair-obscur en hanteerde in zijn religieuze scènes een ongewoon hard naturalisme. Zijn heiligen zijn mensen van vlees en bloed. In de Scuderie del Quirinale in Rome liep van 20 februari tot 13 juni 2010 een omvangrijke expositie over Caravaggio. Spreker en kunsthistoricus Jos Pouls bezocht deze tentoonstelling. Hij zal in zijn presentatie de belangrijkste werken van Caravaggio bespreken en ingaan op de wetenschappelijke en artistieke beeldvorming. Deze wordt al eeuwenlang bepaald en ook misvormd door Caravaggio's scandaleuze en deels criminele levenswandel. Kunsthistorici hebben daardoor grote moeite met het reconstrueren van een evenwichtig beeld van deze 'Pasolini van de 17de eeuw'.
--------------------------
13 oktober 2012: lezing op de Landelijke Dag van de faculteit Cultuurwetenschappen in Nijmegen. Titel: Een lust voor het oog? Naakt en bloot in de kunst tussen 1850 en 1914.
In 1866 schilderde Gustave Courbet (Fr.) L’origine du monde (De oorsprong van de wereld). Het werd zijn meest provocerende schilderij: een close up van het geslachtsdeel van een liggende vrouw waarvan hoofd, armen en benen niet te zien zijn. L’origine du monde, dat overigens niet bedoeld was voor publieke vertoning, markeert de ommekeer in de artistieke uitbeelding van het ontklede lichaam. Tot ver in de 19de eeuw heerste het klassieke naakt, met de nadruk op het geïdealiseerde, verheven lichaam. De realist Courbet verwierp daarentegen de in zijn ogen hypocriete regels van de academie waar dat ideaal werd uitgedragen. Zijn doel was: de echte wereld laten zien (art vivant), óók de waarheid van het blote ‘lelijke’ lichaam.
In zijn dialezing presenteert Jos Pouls in vogelvlucht de ontwikkeling van het naakt in de kunst tussen pakweg 1850 en 1914, waarbij onder meer de volgende schilders aan bod komen: Bouguereau, Courbet, Manet, Van Gogh, Picasso en Duchamp.
(Zie ook artikel in Locus 31, september 2012)
--------------------
8 november 2011: lezing in Roermond voor 'Landschap en geschiedenis Midden-Limburg'.
Inhoud
Het onderwerp van deze presentatie is de kerkenbouw in Limburg ten tijde van de wederopbouwperiode (1945-1960). De spreker zal ingaan op de ontwikkelingen en culturele spanningsvelden in de jaren vijftig, die gekenmerkt werden door een zekere tweeslachtigheid: enerzijds de blik naar het verleden (restauratie), anderzijds gericht op de moderniteit. Naast kerkgebouwen zal er aandacht zijn voor kerkelijke kunst. Waar mogelijk wordt het betoog geïllustreerd met voorbeelden uit Midden-Limburg.
---------------------
8 oktober 2011: lezing op de Landelijke Dag van de faculteit Cultuurwetenschappen in Nijmegen.
Inhoud
In deze presentatie worden vier canonische beelden uit de periode 1400-1700 met als onderwerp de bijbelse held David met elkaar vergeleken. David was een schaapherder die namens het Joodse volk het onmogelijke moest volbrengen: afrekenen met de Filistijnse kampvechter en reus Goliath. David heeft de beeldhouwers Donatello, Michelangelo en Bernini geïnspireerd tot het maken van prachtige sculpturen. Op basis van de bijbelse tekst (Samuël 17) en met gebruikmaking van het analysemodel van Heinrich Wölfflin (Kunstgeschichtliche Grundbegriffe, 1915) worden de vier beelden één voor één geanalyseerd en ten opzichte van elkaar geplaatst.
-----------------
10 mei 2011: lezing over het kunstproject van dr. Schmutzer op Java (jaren 1920) voor studentenvereniging SiTard in sc Parkstad. Aanvang: 19.00 uur. Voor inhoud zie hieronder.
---------------------
15 april 2011: lezing op Regionale Studiedag Zuid in Ou-studiecentrum Eindhoven.
Inhoud
In de jaren 1920 vond er op initiatief van de katholieke suikerfabrikant Josef Schmutzer een poging plaats om de christelijke kunst op Java geschikt te maken voor de katholieke inlanders. Het waren jaren van opkomend nationalisme en een toenemende belangstelling voor het rijke hindoeistisch-boeddhistische verleden van het eiland. Schmutzer liet de regionale beeldsnijder Iko een serie modellen vervaardigen van de belangrijkste katholieke heiligen in Oud-Javaanse stijl. Deze beelden werden deels geplaatst in een kerk op de plantage van Schmutzer vlakbij Yogjakarta, deels zijn ze via omwegen uiteindelijk terecht gekomen in het Missiemuseum in Steyl.
----------------
29 maart 2011: lezing over Caravaggio in het kader van Cw-debat in het studiecentrum Utrecht van de Open Universiteit. Aanvang 19.00 uur. Voor inhoud zie hieronder.
-------------------
22 januari 2011: lezing over Caravaggio voor studievereniging Poleimos in studiecentrum Antwerpen van de Open Universiteit.
Inhoud
In 2010 was het 400 jaar geleden dat de Italiaanse kunstenaar Caravaggio stierf op het strand van Porte Ercole. Caravaggio (1571 - 1610) is de artistieke pendant van Rubens, Rembrandt en Velasquez en wordt tegenwoordig alom beschouwd als een van de belangrijkste kunstenaars aller tijden. Hij is 'de uitvinder' van het clair-obscur en hanteerde in zijn religieuze scènes een ongewoon hard naturalisme. Zijn heiligen zijn mensen van vlees en bloed. In de Scuderie del Quirinale in Rome liep van 20 februari tot 13 juni 2010 een omvangrijke expositie over Caravaggio. Spreker en kunsthistoricus Jos Pouls bezocht deze tentoonstelling. Hij zal in zijn presentatie de belangrijkste werken van Caravaggio bespreken en ingaan op de wetenschappelijke en artistieke beeldvorming. Deze wordt al eeuwenlang bepaald en ook misvormd door Caravaggio's scandaleuze en deels criminele levenswandel. Kunsthistorici hebben daardoor grote moeite met het reconstrueren van een evenwichtig beeld van deze 'Pasolini van de 17de eeuw'.
-------------------
9 oktober 2010: lezing over de Mozes van Michelangelo op de Landelijke Dag Cultuurwetenschappen van de faculteit Cw van de Open Universiteit.
Inhoud
De Mozes van Michelangelo maakt al sinds de 16de eeuw een welhaast verpletterende indruk op de toeschouwer. Michelangelo kapte het beeld rond 1514 als beoogd onderdeel van het mausoleum voor paus Julius II in de nieuwe Sint Pieter, maar het kwam uiteindelijk in de bescheiden kerk San Pietro in Vincoli terecht. De sculptuur geldt als een van de moeilijkst te duiden kunstwerken uit de geschiedenis.
In zijn lezing vraagt kunsthistoricus Jos Pouls – zelf al vele jaren gefascineerd door het beeld - zich af wat, wie en welk moment hier nu wordt uitgebeeld? Is het toorn, angst voor naderend onheil of toch een mystieke versmelting met Jahweh, zoals wel is geopperd. Kunsthistorici zoals Erwin Panofsky, Ilse Grubrich-Simitis en Earl Rosenthal passeren de revue, maar ook de bijzondere visie van de Weense psychiater Sigmund Freud, die van jongs af aan was geobsedeerd door de marmeren profeet, komt uitvoerig aan bod. Kortom: op zoek naar ‘het geheim’ van de Mozes… (zie ook artikel in Locus 27, september 2010).
---------------------